Op 't nippertje

Knijpt u ‘m wel eens terwijl u op ’t nippertje in een nijpende situatie aan uw drankje nipt? Inderdaad een hele aparte vraag, één die ik alleen maar heb geformuleerd om de genoemde woorden bij elkaar in een zin te zetten. Wat namelijk misschien een betere vraag is, is of u wist dat al deze woorden (knijpen, nipper, nijpen, nippen) aan elkaar verwant zijn. Laten we echter beginnen met de vraag waar de uitdrukking ‘op ’t nippertje’ vandaan komt. 

Als iets op ’t nippertje gebeurt houdt dit in dat het nét op tijd is, op het randje was, op het laatste moment geschiedde. Het was, anders gezegd, even knijpen. Het woord heeft een uitgebreide geschiedenis in de Nederlandse (en Friese) taal. Zo komt het voor als ‘op ’t nipperke’ in het Fries, ‘op het laatste nippertje’ wordt in bladen uit de 19e eeuw al gebezigd en het woord ‘nijpen’ in de betekenis van ‘erop aankomen’ is terug te voeren tot aan 1600 n. Chr. 

’t Nippertje heeft waarschijnlijk een verband met het woord ‘nip’ als woord voor ‘rand’, waarmee het woord ‘nippen’ een veelgebruikt werkwoord werd om het nemen van kleine teugjes over de rand van het glas te omschrijven. Maar waar ‘nippen’ de richting op ging van een werkwoord voor drinken, namen ‘nijpen’ en ‘knijpen’ de route naar een betekenis die zoveel wilde zeggen als ‘benauwend, kwellend druk’, ofwel het verkeren in een situatie waarin op het randje gebalanceerd wordt.

Van ‘nijpend’ voor een op het randje balancerende situatie was het vervolgens geen al te grote stap naar ‘op den nijper af’ en uiteindelijk ‘op het nippertje’. Bovenstaand is naar mijn mening een mooi voorbeeld van hoe woorden (en taal) kunnen evolueren. Op dit moment kan één woord, ‘nipt’, gebruikt worden als werkwoord – tweede persoon enkelvoud – voor het nemen van kleine teugjes, en daarnaast tevens als bijvoeglijk naamwoord voor een situatie op het randje (denk aan ‘een nipte overwinning’ als conclusie van een wedstrijd die erg spannend was).

Mocht u dit artikel lezen tijdens het drinken van – of nippen aan – een kopje koffie, lees dan vooral ook eens waarom dat ook wel een ‘bakkie pleur’ genoemd wordt.