Het hemd is nader dan de rok

Een hemd, zouden er veel mensen zijn die dat tegenwoordig nog onder een rok dragen? Vroeger wel. Kennelijk zo veel dat er een spreekwoord op is gebaseerd. Want wat betekent dit – goeddeels in onbruik geraakte – spreekwoord eigenlijk

Wat wilt u liever dat schoon is en lekker zit, een onderbroek of een overjas? Wat wast u vaker? Dit is de kern van het ontstaan van het hier ter bespreking voorliggende spreekwoord. Natuurlijk antwoordt u allemaal dat het kledingstuk het dichtst bij uw lijf de hoogste prioriteit heeft als het aankomt op schoonheid, hygiëne en comfort. Hetzelfde antwoordden de Nederlanders van vroeger tijden, tijden toen men nog rondliep in hemd en rok. Het hemd, nader aan het lijf, werd de personificatie van de belangen die dichtbij iemand stonden – de belangen van familie en vrienden – terwijl de rok, verder van het lijf, werd gebruikt als vattende term voor de belangen van anderen.

De situaties waarin het spreekwoord gebruikt wordt zijn overwegend negatief van aard. Veelal is het spreekwoord op zijn plaats wanneer woorden als ‘vriendjespolitiek’, ‘favoritisme’ of ‘nepotisme’ in het gesprek niet zouden misstaan; allemaal situaties waarin een belang dat dichterbij staat – onrechtmatig – wordt verkozen boven andere belangen.

Zou er een reden zijn dat het spreekwoord in onbruik is geraakt? Buiten het feit dat Oudhollandse spreekwoorden tegenwoordig over het algemeen steeds minder gebruikt worden, zou betoogd kunnen worden dat de familiebanden in de huidige samenleving een stuk minder hecht zijn. De daarmee gemoeide belangen zouden daarmee een stuk minder dichtbij staan dan een paar honderd jaar geleden

Wat denkt u? Is het hierboven besproken spreekwoord tegenwoordig zo weinig te horen omdat er simpelweg minder behoefte is aan een gevatte manier om kenbaarheid te geven aan een verkeerde weging van belangen door een ander, of omdat men nu eenmaal geen rokken meer over hemden draagt?