Dat slaat als een tang op een varken

Een partner van het kantoor waar ik nu sinds zo’n 10 maanden werkzaam ben kwam kortgeleden met een mooie suggestie, een spreekwoord dat misschien wel net zo weinig gebruikt als onbekend is: dat slaat als een tang op een varken. Hieronder zal ik beginnen met het uitleggen van de betekenis van dit spreekwoord – ik verwacht dat sommige lezers dit wel kunnen waarderen – en daarna de oorsprong onderzoeken.

Het spreekwoord dat slaat als een tang op een varken kan worden gebruikt in situaties waarin de gebruiker duidelijk wil maken dat iets niet klopt, of sterker nog: dat iets onzin is; kletspraat; nergens op slaat. Bijvoorbeeld zou het spreekwoord gebezigd kunnen worden in reactie op de stelling dat appels niet met peren vergeleken kunnen worden.

In eerste instantie zou gedacht kunnen worden dat het spreekwoord zijn oorsprong vindt in de veelgebruikte zinsnede met hetzelfde werkwoord dat slaat nergens op. In dit spreekwoord echter, slaat de tang juist wél ergens op: een varken. Waar komt het spreekwoord dan wel vandaan vraagt u? Ik zal het u zeggen. 

In het spreekwoord dat slaat als een tang op een varken is het werkwoord door de jaren heen verbasterd van sluit naar slaat. Oorspronkelijk luidde het spreekwoord dan ook dat sluit als een tang op een varken, hetgeen uit moest drukken dat iets niet paste; dat het een niet op het ander aansloot. In de Dikke Van Dale zijn als varianten tevens te vinden dat sluit als een tang op een varken en dat past als een tang op een varken. Het zal voor de meeste mensen niet lastig te visualiseren zijn dat een tang niet gebruikt kan worden om een varken op te pakken, een tang sluit of past duidelijk niet om een varken. In het boek Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden van F.A. Stoett worden o.a. de volgende synoniemen van het spreekwoord gegeven: “(…) dat sluyt ghelyck ses vingeren in een handtschoen; dat sluyt als een haspel op eenen vleesch-pot (…)“.

Mocht iemand in de toekomst dus bijvoorbeeld tegen u verkondigen dat de uitdrukking een bakkie pleur uit Rotterdam afkomstig is, kunt u reageren door te zeggen: Dat slaat als een tang op een varken!